Akla Dönüş

12.Video Programı’nda aralarında Man Ray, Samuel Beckett ve Bruce Naumann’ın da bulunduğu yedi sanatçının yapıtları yer alıyor

Küratör: Paolo Colombo
17 Şubat 2010 – 23 Mayıs 2010

Küratörlüğünü Paolo Colombo’nun yaptığı "Akla Dönüş" başlıklı 12.Video Programı, ismini Man Ray’in 1923 tarihli Le retour à la raison adlı videosundan alıyor. Programda Samuel Beckett, Christoph Büchel, Bruce Nauman, Man Ray, Hans Richter, Ugo Rondinone, Lucas Samaras’ın yapıtları yer alıyor.

Man Ray’in pek çok filminde olduğu gibi, sanatçının Dadaca söyleyişiyle geri dönüş yoktur, her şeyden önce akıl da yoktur. Bu gösterim akıl ve dolayısıyla onun olmayışı konusunu; erken dönem gerçeküstü filmlerin belirgin biçimde farklı mantığını; insani konularda kimliğin üstün konumunu; Tanrı vergisi gibi kabul edilen, kişinin kendi kültürünü ve nüfuzunu askerî yöntemlerle dayatma hakkı olarak "aklı" ele alır. Man Ray’in deneysel kısa metrajının da işaret ettiği gibi, akıl, tüm insan edimlerinin mazereti olabilir, ama unutmayalım sadece mazereti olabilir.

Man Ray (Philadelphia, A. B. D. 1890 – Paris, Fransa 1976)
Akla Dönüş

1923
DVD
2’

Akla Dönüş (1923) Man Ray’in ilk deneysel filmidir. Spontanlığı, şansı ve entelektüel kışkırtmayı savunan film, Dadacı anti-estetiğin erken dönem örneklerinden biridir. Filmin başlarındaki bölümlerde, "rayograf" adı verilen kamerasız fotoğraf tekniği kullanılmıştır. Bu teknikte sanatçı, objeleri doğrudan ışığa duyarlı kâğıdın üzerine koyarak üzerlerine ışık verip fotoğraflar. Man Ray, filminde bu tekniği hareketli imgelere (yani sinemaya) uyarlamıştır. Filmin ilerleyen sekanslarında bir panayırın ışıkları, bir hareketli kâğıt süsü ile gölgeleri ve yönetmenin Montparnasse’lı modeli Kiki’nin çıplak torsosu görünür.

Canımı Sıkma / Emak Bakia, 1926

DVD
16’

Kelime anlamı Baskça "canımı sıkma" olan Emak Bakia (1926), Man Ray’in işlerindeki en dikkat çekici imgelerden bazılarını barındırır ve şans, bilinçaltı imgeler, akan düşünceler, düşler ve arzulara değinir. Belki de uyuyan bir kadının (Montparnasse’lı Kiki) hikâyesi olan film, hızla giden bir araba, güneşlenmek, çarliston dansı gibi araya serpiştirilmiş çağdaş hayata dair imgeler ile onlara eşlik eden, kendilerini dönüştüren soyut imge ve objelerle birlikte kadının bilinç deneyimlerini düşlerine aktarır.

Hans Richter (Berlin, Almanya, 1888 – Locarno, İsviçre, 1976)
Kahvaltıdan Önce Hayaletler

1929
DVD
9’

Hans Richter, iki savaş arasında yeni sanat araçları, teknikler ve film estetiğinde belli başlı deneycilerden biriydi. Kahvaltıdan Önce Hayaletler (1928) (şapka, kolye gibi) objelerden oluşan bir anafordur. Bu objeler ete kemiğe bürünerek gerçek karakterlere dönüşür, zaman ve mekânın yasalarına başkaldırır. Filmdeki melon şapkalar bir dizi kafa karıştırıcı olaydan sonra gerçek sahiplerinin başlarını bulur, kahvaltı da sonunda düzgün bir biçimde sunulabilir. Richter’in filmi, aslında yerlerini bulan şeyler üzerinden bir "akla dönüş" formunu temsil eder. Yine de filmin her yerine nüfuz etmiş olan alay ve kinayeye dayalı Dada ve gerçeküstücü ruh tam da akıl kavramının kendisinin altını oyar. İlk yapıldığı dönemde filmden önce Paul Hindemith’in bestelediği bir piyano parçası çalınıyordu, ancak bu eser 1933 yılında Nazi rejimi tarafından yok edildi.

Lucas Samaras (Kastoria, Yunanistan, 1936)
Kendi

1969
Video
Yapım, senaryo ve yönetim: Lucas Samaras
Kurgu ve fotoğraflar: Kim Levin
24’
Sanatçının ve PaceWildenstein’ın (New York) izniyle

Kendi (1969), Lucas Samaras’ın bugüne kadar yaptığı tek filmdir. 1960’lı yılların başında New York’ta yaşayıp çalışan Samaras, Claes Oldenburg ile Allan Kaprow’un happening’lerine katılıyordu ve o dönemin önde gelen performans sanatçılarından biri olmuştu. İşinin teması temel olarak kendisidir: Bir dizi özinceleme metni diye nitelendirilebilecek olan "Auto-Interviews" (Oto-röportajlar) adlı yapıtında ve kendi görüntüsünü işlediği Polaroid foto transformasyonlarında olduğu gibi. Kendi filmi sanatçının stüdyo-evindeki hayatını gösterir, kaynak aldığı 1930’ların müzisyenlerinden Sophia Vemvo’ya işaret eder ve bilinçaltında yatan New York’u yıkma arzusunu sunar.

Samuel Beckett (Dublin, İrlanda 1906–1989)
Ben Değil

1977
DVD
Oyuncu: Billie Whitelaw
13’
BBC için yapılan film / A BBC Production

Samuel Beckett 1969 yılında Nobel Edebiyat Ödülü’nü aldı. Ben Değil adlı metnini ise 1972’de kaleme aldı. 1977 yılında bu oyunun bir televizyon versiyonunu BBC için yaptı, oyuncusu Billie Whitelaw idi. Ekranda tek görülen şey olan ağız, sevgisiz bir varoluşa ve karakterin hayatındaki travmatik bir olaya dair uzun bir serzenişi dile getirir. Kadın hayatının büyük bir kısmını sağır olarak geçirmiştir; bu konuşması ise konuştuğu nadir anlardan biridir. Tanrı tarafından cezalandırıldığını varsayar, Tanrı’nın yapıp ettiklerinde "özel bir neden"e ihtiyaç duymadığını kabul eder.

Bruce Nauman (Fort Wayne, A. B. D., 1941)
Şiddetli Olay—Erkek-Kadın, Segman

1986
Video
30’
Parkett ve SPERONE WESTWATER (New York) izniyle

Bruce Nauman (1941) temel olarak heykeli kullanan Amerikalı bir sanatçıdır, ancak resim, video ve enstalasyon gibi çeşitli alanlarda da eser üretmiştir. Şiddetli Olay—Erkek-Kadın, Segman (1986), Londra Tate Galeri koleksiyonunda bulunan 12 ekranlı enstalasyonun tek ekranlı versiyonudur. Basit bir akşam yemeği sahnesinde bir araya gelen bir erkek ile bir kadın arasındaki sıradan bir şaka tırmanarak şiddet dolu bir çarpışmaya dönüşür. Sık sık Samuel Beckett ile karşılaştırılan Nauman hakkında Daniel Birnbaum "Hiçbir çağdaş sanatçı, gündelik hayatın küçücük absürdlüklerini katlanılamaz bir şey haline çeviren tekrarlar üzerinde bu kadar yoğun çalışmamıştır", diye yazar.

Ugo Rondinone (Brunnen, İsviçre, 1963)
Köpek Günleri Bitti

1996
DVD
Galerie Eva Presenhuber ve Sadie Coles HQ’nun (Londra) izniyle

Ugo Rondinone (1963) New York’ta yaşayan İsviçreli bir sanatçıdır. İşleri arzu, hasret, cinsellik, algı ve delilik gibi temalara yoğunlaşır. Aralarında resim, video, çizim, enstalasyon ve heykelin de bulunduğu bir dizi alanda çalışır. Buradaki işinde uyumakta olan palyaço ilk bakışta çocukluğa ait imgeleri çağırıyor gibidir, ancak biraz daha dikkatli bakıldığında izleyeni, maskenin taşıyıcısının trajedisiyle, sanatçının bıkkınlığıyla ve bir kâbus beklentisiyle buluşturur: "Aklın uykusu canavarlar yaratır."

Christoph Büchel (Basel, İsviçre / Switzerland 1966)
Mutlu Noeller

2005
Video enstalasyonu
2’ 29’’
A Pallazzo Gallery (Brescia) izniyle

İsviçreli sanatçı Christoph Büchel (1966), eleştirel bir bakış açısıyla toplumsal ve siyasal endişeler ile küresel kapitalizm ve askerî hegemonya güçlerini anlatan karmaşık enstalasyonlar yaratır. Mutlu Noeller (2005), İkinci Körfez Savaşı sırasında Irak’ta gerçek video çekimleri kullanılarak kurgulanmıştır; kendi özel Noel kutlamalarını yapan gerçek askerleri gösterir.