Komşular - Türkiye ve Çevresinden Güncel Anlatılar

İstanbul Modern, kuruluşunun 10. yılı kapsamında Komşular - Türkiye ve Çevresinden Güncel Anlatılar başlıklı yeni sergisiyle, Türkiye’nin içinde bulunduğu geniş coğrafyadaki güncel sanat çalışmalarından kapsamlı bir seçki sunuyor.

9 Ocak - 8 Mayıs 2014 tarihleri arasında düzenlenen ve sponsorluğunu Eczacıbaşı Topluluğu’nun üstlendiği sergi, 17 ülkeden 35 sanatçının yapıtlarıyla Türkiye’nin ve çevresindeki bölgenin görsel kültürüne yönelik ortak yaklaşımları araştırıyor. Komşular, Türkiye’nin yanı sıra birbiriyle tarihi, siyasal ve kültürel bağları olan Balkanlar, Kafkasya ve Orta Doğu gibi komşu coğrafyalardan günümüz sanatının öncü sanatçılarını ve yapıtlarını bir araya getiriyor. Günümüz sanatı ve sanatçılarını sadece bölgesel ya da ulusal kimlikler üzerinden tanımlamanın geçersizliğinden yola çıkan sergi, sanatçıların bu bölgeye özel deneyimlerine çalışmalarında nasıl yer verdiğiyle ilgileniyor.

Küratörlüğünü İstanbul Modern’den Çelenk Bafra ve Paolo Colombo’nun üstlendiği sergiye bölge sanatının önemli uzmanlarından Negar Azimi, Zdenka Badovinac ile Magda Guruli danışmanlık yaptı.

Sergiyi Başbakanlık Tanıtma Fonu destekledi. TAV Havalimanları Holding’in yanı sıra Polonya’dan Adam Mickiewicz Institute, Hollanda’dan Mondriaan Vakfı, Irak’tan Ruya Foundation, İsrail Başkonsolosluğu, Slovenya Büyükelçiliği, Yunanistan Başkonsolosluğu ve Antalis Türkiye katkıda bulundu.

Sergi, günümüz sanat pratiğindeki dilleri, özellikle de anlatı, sözlü gelenek ve halk tiyatrosu gibi formları kullanan veya onlarla ilişki kuran çalışmalara odaklanıyor. Toplumsal etkileşimin merkezinde yer alan bu formlar, kamusal alanda bireyin sesini ortaya koyuyor. Komşular, bölgenin toplumsal yaşamında karşımıza çıkan gösteri, tiyatro, seyahat ve kutlamalar gibi köklü adetlerin görsel sanatlara yavaşça nasıl sızdığına ve bu farklılaşmış fakat tarihsel açıdan ilişkili bölgede çalışan güncel sanatçıları günümüzde nasıl etkilediğine yoğunlaşıyor. Sergibölge kültür ve sanatında öne çıkan hikaye anlatımını ve yolculuğu konu alıyor. Bu iki tema pek çok yapıtta iç içe geçerek hareketlilik, göçmenlik, göçebelik ve gezginlik, dil, çeviri, kültürel aktarım ve benzeri kavramlara dönüşüyor.

Kültür ve medeniyetin en önemli unsurlarından biri olan anlatı ya da hikaye anlatımı, insan yaratıcılığının ve sanatın her biçiminde görülebiliyor. Komşular sergisinde de genellikle çeşitli alanlarda araştırma yapan ve üreten sanatçılar, yapıtlarında çoğul anlatı ruhuna ve anlatanlara odaklanan “çok sesli bir anlatılar kumpanyası ya da orkestrası” sunuyor. Sanatçıların gezgin ve göçebe doğasının yapıtlara yansıması ve anlatıların gezici ve yer değiştirici özelliğiyle bölge kültür ve toplumlarının genel olarak kaderi yolculuklarla çizildiği için yolculuk, serginin temalarından biri.

Komşular, bir yandan bölge sanatında belirgin bir biçim olan performans ve gösteriye alan açarken, diğer yandan akademik sanat çevreleri dışında gelişen karikatür ve halk sanatı gibi dalların uzantısına da güncel sanat bağlamında yer veriyor. Bölge halkı arasında bir zamanlar gölge oyunu, aşık geleneği, meddahlar ve zanaat yoluyla yayılan ve aktarılan anlatıların yankısı, bugün görsel sanatlarda hala sürüyor.

Komşular sergisi için, bölge kültür ve sanatına dair gösterim, performans, panel, söyleşi ve atölye çalışmalarından oluşan kapsamlı bir etkinlik programı da hazırlandı. Sergideki 13 sanatçının çalışmaları asistan küratör Birnur Temel’in hazırladığı Tekrarlar mısın? adlı programla ana serginin bir bölümü olarak kurgulanan özel bir video odasında yer alıyor.

Sergide çalışmaları bulunan sanatçılar: Abdülcanbaz (Turhan Selçuk), Furat al Jamil, Mounira Al Solh, Maja Bajevic, Sonia Balassanian, Vesna Bukovec, CANAN, Eteri Chkadua, Ana Čigon, Rena Effendi, Nezaket Ekici, Cevdet Erek, Adib Fattal (Yerleştirme: The Museum of Everything), Mona Hatoum, Hamlet Hovsepyan, Gül Ilgaz, Babak Jalali, Lamia Joreige, Hayv Kahraman, Hatice Karadağ, Sevdalina Kochevska, Pavlos Nikolakopoulos, One Square Meter (NPAK Bir Metre Kare Festivali), Fahrettin Örenli, Adrian Paci, Michail Pirgelis, Younès Rahmoun, Yehudit Sasportas, Wael Shawky, Slavs and Tatars, Aslı Sungu, Nasra Şimmes, Burcu Yağcıoğlu, Nil Yalter, Živadinov::Zupančič::Turšič

Sergideki ilkler

• Slavs and Tatars sanatçı kolektifi, Komşular için İstanbul’da yaptığı araştırmanın sonucunda sergiye özel bir proje önerdi ve İstanbul Modern’in davetiyle yeni bir çalışma yaptı. Rüştü Asyalı’nın bir ses kaydına da yer veren Burun Bükücü adlı yerleştirme aynı zamanda izleyicilerin yararlanabileceği bir oturma alanı. Uzun yıllardır Avrasya bölgesindeki dil politikalarını inceleyen, Sincan, Çin ve Türkiye gibi bölgelerdeki Türki dillerle ilgilenen Slavs and Tatars, bu yapıtıyla Türk dilinin doğudaki kökenlerini anımsatıyor.
• CANAN, sergiye özel hazırladığı İstanbul’da yaşayan genç bir kadının kendi iç yolculuğunu yine kendi sesiyle masalsı biçimde aktardığıHezeyan adlı yeni video çalışmasında Türkiye ve çevresindeki sözlü geleneğe sonu delilikle biten bir aşk hikayesiyle yanıt veriyor.
• Cevdet Erek’in Akla Kara adlı yeni yapıtı, merkezi İstanbul, durakları Amsterdam, Kahire, Antwerp, Beyrut, Pori ve başka yerler olan sanatsal bir serüvende ortaya çıkan çalışmaların yeni bir anlatıyla ele alınması niteliğinde.
• Eteri Chkadua’nın ilk kez Komşular’da sergilenen resminin kavramsal çerçevesi 2008 yılında Gürcistan ile Rusya arasında yaşanan beş günlük savaşın hemen öncesinde ortaya çıkmış. Karalar İçinde, Kafkaslar’da bir ölümün 40. gününde Ormotsi (40) ismiyle verilen büyük bir yemek sofrasını resmederek, bir geleneğin günümüzde nasıl dönüştüğünü ve bu değişimin içinde geçmişin nasıl korunduğunu gösteriyor.

Bölgenin zengin sanat dünyası

Sergi küratörlerinden Paolo Colombo, Komşular sergisinin Türkiye’den Balkanlar’a, Doğu Akdeniz’e, Kafkasya’ya ve Ortadoğu’ya uzanan geniş bir bölgedeki engin yaratıcılığı gözler önüne sereceğini vurguluyor: “Bu çerçevede muazzam olabilecek çok sayıdaki yapıtı sergiye tümden dahil edemediğimiz için hayli zorlandık. Gördüğümüz nitelikli yapıtlar, harika anlatılar ve olağanüstü şekillerde ifade edilmiş özgün ve emsalsiz “hikayeler” karşısında hayrete düştük. "Komşu” sanatçıların yetenek, imgelem ve kudretlerini yansıtan onca ilginç yapıt arasında seçim yapmak zorlu bir süreçti, olası “küratöryel” tereddütlerimizin müsebbibi, bölgenin zengin sanat dünyasıdır."

Sergi küratörü Çelenk Bafra ise Komşular sergisinin komşu bölgelerin sanatından bir seçki olmaktan ziyade içinde bulunduğumuz coğrafyadaki kültürel komşulukları anlama çabasına işaret ettiğine değiniyor: “Bölgenin kültür sanatı tarih boyunca hikaye anlatımıyla öylesine bezenmiş ki serginin kavramsal çerçevesini oluştururken bu anlatı ruhu hep bizimleydi. Anlatılar, sadece sözlü ya da görsel olarak değil, bölgenin toplumsal yaşamının vazgeçilmez bir unsuru olan performans ve gösterilerle de sergide yer buluyor. Birey ve toplumlarının kaderi mecburi ya da gönüllü yer değiştirmelerle çizilmiş bu coğrafyada yolculuk temasını işleyen anlatılara özellikle yer verdik. Sergi için bizim de araştırma gezileri ve farklı anlatılarla dolu küratöryel bir maceraya atıldığımız söylenebilir, umarız ki yol boyunca karşılaştığımız hikayeler bölgenin görsel kültür ve çeşitliliğini yeterince yansıtır.”

İstanbul Modern Yönetim Kurulu Başkanı Oya Eczacıbaşı, bir zamanlar Osmanlı İmparatorluğu'nun sosyo-kültürel ve siyasal etkisiyle biçimlenen bu geniş coğrafyanın, günümüzde küresel sanat dünyasının ilgisini çektiğini belirterek, “İstanbul Modern, hem tarihsel bir miras olarak bu coğrafyanın dönüşümünde aktif bir rol üstleniyor hem de sınırlar ve kimlikler arasında ortak bağlam ve ilişkilerin aracısı olmaya çalışıyor. 10 yıllık geçmişiyle, bu bölgenin önde gelen modern sanat müzelerinden biri olabileceğini kanıtlayan İstanbul Modern, bölgesel dönüşümde çevre ülkelerin güncel sanatlarıyla buluşan, ortak belleğin ve duyarlılığın, köklü ilişkilerin görünür kılındığı bu ilk kapsamlı sergiyi gerçekleştiriyor” diyor.

Oya Eczacıbaşı, İstanbul Modern’in Komşular sergisinden sonra kültürel kimliği, tarih ve sanata ilişkin belleği yansıtan ve paylaşan, sanatçılar arasındaki etkileşimi gösterecek adımları atmayı sürdüreceğinin altını çiziyor: “Bu diyaloğu sanatçı programları, konuşmalar, pop-up sergiler, kurumsal işbirlikleri çerçevesinde genişletip taze tutmayı amaçlıyoruz. İstanbul Modern’in küreselleşen dünyada, farklı kültürlerin karşılaşmasında önemli bir aracı olan çağdaş sanatta yeni işbirlikleri ve olanaklar yaratarak sanatın yaşamımızı etkileme gücüne katkıda bulunacağına inanıyoruz. 2009 yılından bu yana gündemimizde olan ve son iki yıldır da hazırlıklarını gerçekleştirdiğimiz sergiyle 2000’li yıllarda bir çekim merkezine dönüşen İstanbul’un dünya çapında önemli bir kültür sanat başkenti olduğunu ve bu rolünü istikrarlı bir şekilde sürdürdüğünü anımsatmak istiyoruz.”

Eczacıbaşı Topluluğu CEO’su Dr. Erdal Karamercan, sürdürülebilir sosyal sorumluluk yaklaşımıyla 70 yılı aşkın süredir kültür ve sanata destek veren Eczacıbaşı Topluluğu olarak, Komşular sergisinin sponsoru olmaktan gurur duyduklarını ifade ediyor: “Bilişim ve iletişim teknolojilerinin hızlandırdığı, küresel eğilimlerin ömrünün aylarla sınırlandığı, gündemin ise dakikalar içinde değişebildiği günümüzde, 10 yıldır aramızda olan İstanbul Modern’in Türkiye ve bölgemizdeki kültür, sanat ve düşün dünyasına kattığı değerin önemi ve kalıcılığı daha iyi anlaşılıyor. İstanbul Modern, İstanbul’un yanısıra Türkiye ve komşularının eşsiz tarihinin ve kültürel mirasının öyküsünü anlattığı yolculuğuna 10 yıl önce çıktı. Bu yolculuğun başından beri İstanbul Modern’e eşlik eden Eczacıbaşı Topluluğu, çağdaş sanatın toplumsal ve kültürel farklılıkların kucaklanmasına, paylaşımına ve yeni düşünme, yaratma ve işbirliği fırsatlarını doğurmasına destek vermenin kıvancını yaşıyor.”

Sergi etkinlikleri

Komşular sergisi süresince bölge kültür ve sanatına yönelik gösterim, performans, panel ve söyleşiler düzenleniyor.

• Komşular sergisinin projelerinden biri, One Square Meter ya da Türkçe adıyla Bir Metrekare adlı bir festival konsepti. Ermenistan’ın Erivan kentindeki NPAK- Deneysel Güncel Sanat Merkezitarafından yaratılan bu festival, her şeyin bir metrekarelik bir sahnede gerçekleştirildiği, 45 dakikayı geçmeyen gösteri ve performanslardan oluşuyor. Düzenlenen performans ve etkinlikler mekanın kısıtlayıcı olmasına karşın, görsel, edebi ve işitsel alanlardaki sözel ve bedensel ifade biçimlerinin sınır tanımazlığına ve yaratıcılığına işaret ediyor. İstanbul Modern bu konsepti, Komşular boyunca sergi salonunun tam ortasına aynı bir metrekarelik sahneyi kurarak ödünç alıyor.
  
• Bir Metrekare Tiyatro Festivali, ilk olarak 9 Ocak Perşembe günü saat 18.00 ile 20.00 arasında NPAK’ın sanat direktörleri tarafından Ermenistan’dan davet edilen tiyatro gruplarının dört ayrı gösterisini ağırlayacak. Sergi boyunca Türkiye ve çevresinden özel gösteri ve etkinliklere ücretsiz olarak ev sahipliği yapmaya devam edecek.
  
• İstanbul Modern Eğitim ve Sosyal Projeler Bölümü, sergiye paralel olarak Eğitim Sponsoru Garanti Bankası’nın katkılarıyla 9 Ocak- 8 Mayıs 2014 tarihleri arasındasergide yer alan sanatçıların çalışmalarından yola çıkarak, çocuklar, gençler ve aileler için hazırladığı Görsel Hikayeler başlıklı özel eğitim programları uygulayacak.

• Görsel Hikayeler adlı bu program; çocukları bir sanat çalışmasını yeniden yorumlamaya, rengarenk motiflerle kent manzaraları boyamaya, Abdülcanbaz’ın kuklalarını üretmeye, atasözlerini canlandırmaya davet ediyor. Programda ayrıca, çocuklar aileleriyle birlikte bir masal mekanı yaratabiliyor ya da mendiller boyayıp unutulmaya yüz tutmuş bir sokak oyunu olan mendil kapmaca oynayabiliyor. Görsel Hikayeler eğitim programı Pazartesi hariç hafta içi her gün okul grupları, hafta sonları ise çocuklar, gençler ve aileler için gerçekleştiriliyor.

• Görsel Hikayeler eğitim programında yer alan etkinlikler: Pavlos Nikolakopoulos’un çocuklara özel tasarladığı otuz yap-boz parçasından oluşan bir sanat çalışmasını temel alan 4-5 yaş grubuna yönelik Resim İçinde Resim, Suriyeli sanatçı Adib Fattal’ın eserlerinden yola çıkılarak minyatür sanatından öğelerle kompozisyonlar tasarlanan 6-7 yaş grubuna yönelik Renklerin Şenliği, Turhan Selçuk’un 1950’li yılların sonlarında tasarladığı çizgi roman Abdülcanbaz’ın kahramanlarının kuklalara dönüştüğü 8-10 yaş grubu için Abdülcanbaz’ın Kuklaları, Mounira Al Solh’un on dokuz atasözünün canlandırıldığı Dilsiz Dil adlı video çalışmasına odaklanan 11-13 yaş grubuna yönelik Karalamaca ve 3-5 Yaş grubu Çocuklar ve ailelerine Masal Apartmanı, 6-10 Yaş Grubu Çocuklar ve Aileleri de geleneksel basmacılık sanatının son temsilcilerinden Nasra Şimmes’in yapıtlarından esinlenerek hazırlanan Mendil Kapmaca.
  
• İstanbul Modern Sinema’da, sergiye paralel olarak Türkiye ve komşularının yer aldığı coğrafi bölgeye ait filmlerden oluşan Komşu Filmler başlıklı bir program Nisan ayında gösterilecek. Ortadoğu'dan Balkanlara, küresel medyanın da etkisiyle kültür tarihine katkıları gittikçe daha görülür hale gelen Komşu Filmler, yeni dünya düzeninin hızlandırdığı sosyal ve kültürel değişimler, yerel tavırlar, ulusal kimlik, tarih hesaplaşması, çağdaşlaşmak gibi kavramları tartışıyor.
  
• İstanbul Modern Mağaza’da, Komşular sergisinin temasından ve sergide yer alan sanatçıların çalışmalarından esinlenerek üretilen çeşitli ürünler yer alıyor.Müze mağazasının yanı sıra Point Hotel Barbaros mağazası ve sanal mağazada sergi kataloğu ve sergi temasını yansıtan hediyelik eşyalarının yanı sıra sanatçıların çalışmalarından esinlenen objeler de bulunuyor. www.istanbulmodernmagaza.com

Sergi Kataloğu ve Yayınlar

• Komşular için hazırlanan katalog sergi küratörlerinin yazılarının yanı sıra sanat danışmanları Negar Azimi, Zdenka Badovinac ve Magda Guruli’nin Orta Doğu, Balkanlar ve Kafkasya kültür sanatı üzerine yazdıkları incelemelere yer veriyor. Küratörlerin sanatçılarla yaptığı röportajlar, sanatçıların kaleminden hikayeler ile sergideki projelere dair hazırlanan metin ve görsellerden oluşan içeren 192 sayfalık katalog Türkçe - İngilizce basıldı.
  
• İstanbul Modern Kütüphane’de sergi sanatçılarına yönelik yayınlar yer alıyor. Sergi kapsamında bölgenin önde gelen kurumlarıyla işbirliği sonucu 8 ülkeden 10 kurumla yayın değişimi yapıldı. Bu işbirliğiyle İstanbul Modern Kütüphane’de Azerbeycan’dan YARAT, Bosna ve Hersek’ten Association Biennial of Contemporary Art Sarajevo, Lübnan’dan Beirut Art Center, Slovenya’dan Moderna Galerija Ljubljana, Yunanistan’dan Benaki Museum, Mısır’dan Cluster ve Contemporary Image Collective, Ermenistan’dan Yerevan Modern Art Museum ve Armenian Center for Contemporeray Experimental Art ve İran’dan Sazmanab’ın da aralarında bulunduğu bölge kurumların katkısıyla yeni yayınlar kazandırıldı. İstanbul Modern Kütüphane, mevcut ve yeni arşiviyle bölge sanatıyla ilgili ayrıntılı bilgiye ulaşmak isteyen ziyaretçilerin kullanımına açık.